Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче РСФСР тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗн Моисей Спиридоновӑн ӗҫӗсен куравне йӗркеленӗ. Ӑна ӳнерҫӗ ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Курав авӑн уйӑхӗн 3-мӗшӗччен ӗҫлӗ. ЧР Культура министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, экспозицие Чӑваш наци музейӗпе пӗрле хатӗрленӗ. Унта килекен ҫынсем живопиҫпе графикӑна курма пултараҫҫӗ. Ӑна Моисей Спиридонов этнографи экспедицийӗсенче пухнӑ. Унтах документсемме сӑнӳкерчӗксем пур. Вӗсем ӳнерҫӗн пултарулӑхӗпе, ӑслӑлӑхӗпе, общество пурнӑҫӗпе ҫыхӑннӑ.
Аса илтерер: Моисей Спиридонов Тӑвай районӗнчи Енӗш Нӑрваш ялӗнче ҫуралнӑ, Хусанти ӳнер училищинче вӗреннӗ. 1918 ҫулта Ӳнер академине пӗтернӗ. Вӑл чӑваш тӗррине халалланӑ альбома хатӗрлес ӗҫе пурнӑҫӗнчи чылай вӑхӑтне уйӑрнӑ.
Ыран Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче Моисей Спиридоновӑн куравӗ уҫӑлмалла. Мероприятие 16 сехете палӑртнӑ. Ӑна Чӑваш Республикин халӑх художникӗ, РСФСР тава тивӗҫлӗ ӳнер ӗҫченӗ ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Моисей Спиридонович 1890 ҫулхи ҫурлан 24-мӗшӗнче хальхи Тӑвай районӗнчи Енӗш Нӑрваш ялӗнче ҫуралнӑ. Ял ачи Хусанти ӳнер шкулне вӗренсе пӗтерме пултарнӑ, каярах вӑл Питӗрти император ҫумӗнчи Ӳнер академийӗнче ӑсталӑха туптанӑ.
Моисей Спиридонова Чӑваш Енре профессилле ӳкерӳ ӑсталӑхне пуҫарса яраканӗ тата аталантараканӗ тесе хаклаҫҫӗ. Хӑй вӑл такам пулса та ӗҫленӗ, ҫав шутра Чӑваш АСССР Верховнӑй Совечӗн депутатне ӑна икӗ хутчен суйланӑ. Пултаруллӑ ҫак ҫын Шупашкарти ӳнер училищинче ӗҫленӗ май та хӑйӗн вӗренекенӗсем хушшинче ырӑ йӗр хӑварнӑ.
Куравра художникӑн портречӗсемпе пейзажӗсем, тематикӑлла ӳкерчӗкӗсем вырӑн тупӗҫ.
Ҫурлан 8-мӗшӗнче Шупашкарта педаль пӗрле ҫавӑрӗҫ. «Пирӗнпе пӗрле педаль ҫавӑр!» ят панӑскер каҫхи 8 сехетре пуҫланмалла. Унччен Республика лапамӗнче «Велосипед — вӑл ансат» ятпа парад иртмелле. Унта тӗрлӗ велотранспорта илсе тухма шантараҫҫӗ: ҫав шутра — историлле модельсемпе хальхисем, ту ҫинче ярӑнмаллисемпе спорт велосипечӗсем, ачасен, хӑй тӗллӗн ӑсталанисем.
Велочупӑва хутшӑнакансем Республика лапамӗнче хускалса Ҫеҫпӗл Мишши скверне кайӗҫ, унтан — Вырӑс драма театрне, «Спартак» стадиона, Художество музейӗпе Союзсен ҫурчӗ енне. Маршрут Республика лапамӗнче вӗҫленӗ.
Парад вӑхӑтӗнче спорт федерацийӗ маҫтӑр-классем ирттерӗ, ди-джейсемпе ҫамрӑксен рок-ушкӑнӗсем хӑйсен пултарулӑхне кӑтартӗҫ. Ҫутӑ тетарӗпе фаер-шоу пуласса та шантараҫҫӗ.
Утӑ уйӑхӗн 9-мешӗнче Чӑваш Ен ӳнерҫисен пӗрлӗхӗ 80 ҫул тултарнине палӑртнӑ. Мероприяти Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче иртни пирки пире Тимӗр Акташ журналист пӗлтерет. Хӑнасем хушшинче Чӑваш Республикин культура министрӗ Вадим Ефимов, Раҫҫей ӳнерҫисен пӗрлӗхӗн секретарӗ Валерий Полотнов, Мари Эл ӳнерҫисен пӗрлӗхӗн председателӗ Евгений Яранов, Чӑваш Ен ӳнерҫисен пӗрлӗхӗн председателӗн пуканне маларах йышӑннӑ Ревель Фёдоров пунӑ.
Вернисажа уҫнӑ май унер музейӗн директорӗ Геннадий Козлов мероприятие пухӑнас умӗн ӳнерҫӗсен пӗрлӗхӗн ертӳҫи ылмашӑнни пирки пӗлтернӗ — малашне председатель вырӑнне Андрей Анохин йышӑнӗ. Ӑна маларах иртнӗ отчетпа суйлав пухӑвӗнче лартнӑ пулать.
Пӗрлӗх ҫавра ҫул тултарнӑ май ӳнер музейӗнче ятарлӑ курав уҫӑлнӑ, унта чылай ӳнерҫӗ ӗҫӗпе паллашма пулать. Тӗслӗхрен, Иван Дмитриевӑн «Чӑваш туйӗ» ӳкерчӗкӗ, Юрий Зайцевӑн «Хӑмла» ӳкерчӗкӗ, Владислав Николаевӑн сӑвар хӗрӗн кӳлепи. Куравра ҫамрӑ ӳнерҫӗсен ӗҫӗсем те вырнаҫнӑ, сӑмахран, Анна Бубновӑн ӳкерчӗкӗсене курма пулать.
Сергей Кадикин тунӑ «Нарспи тата Сетнер» кӳлепе композицине Ӳнер музейне парнелӗҫ. Вӑл ӑна хӑйӗн юлашки ҫулӗнче хатӑрленӗ. Ҫак кунсенче Ӳнер музейӗнче шӑпах чӑваш ӳнерҫин куравӗ иртет.
Сергей Кадикин скульпурӑпа, ӳнер керамикипе ӗҫлеме кӑмӑлланӑ. Вӑл сӗрме купӑс та каланӑ, анчах скульптор ҫулне суйланӑ. Сергей Кадикин йывӑҫпа та нумай ӗҫленӗ. Темиҫе ҫулта вӑл Тӗлӗнтермӗш Николайӑн 6 турӑшне касса кӑларнӑ. Ӳнерҫӗн хӗрӗ Галина Вернер каланӑ тӑрӑх, ашшӗ Николай Можайские юратнӑ.
Сергей Кадикин куравӗнче «Нарспи» поэма тӑрӑх хатӗрленӗ скульптурӑсем пӗлтерӗшлӗ вырӑн йышӑнаҫҫӗ. Вӑл ку темӑпа 25 ҫул каялла ӗҫлеме тытӑннӑ. Консантин Иванов ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ чухне Пушкӑртстанри Слакпуҫ ялӗнчи ҫӑлкуҫпа парк валли монумент хатӗрленӗ. Хӑйӗн юлашки ҫулӗнче вӑл «Нарспи тата Сетнер» композици касса кӑларнӑ. Сергей Кадикинӑн мӑшӑрӗн Людмила Кадикинӑн шухӑшӗпе ку унӑн чи лайӑх хайлавӗ.
Хальлӗхе ку ӗҫ — ҫемьен. Анчах Сергей Кадикинӑн ҫывӑх ҫыннисем ӑна республикӑна парнелеме шутланӑ. Людмила Кадикина курав вӗҫленсен ҫак скульптурӑна Чӑваш патшалӑх ӳнер музейне парнелесшӗн.
Ыран, ҫӗртмен 17-мӗшӗнче, Элли Юрьев ячӗллӗ Шупашкарти ача-пӑча художество шкулӗн 30 ҫулхине халалласа Шупашкарти ӳнер музейӗнче 16 сехетре курав уҫӑлать. Унта ачасен тата вӗсене вӗрентекенсен ӗҫӗсем вырӑн тупӗҫ. Ӗҫсене тӗрлӗ техникӑпа пурнӑҫланӑ: станок тата декораци композицийӗ, керамика, пусмана ӳкерсе капӑрлатни, тӗрӗ, пуканесем, кантӑка капӑрлатни.
Элли Юрьев ячӗллӗ художество шкулне 1985 ҫулта уҫнӑ. 2001 ҫулта ӑна Чӑваш Республикин халӑх художникӗн, К.В. Иванов ячӗллӗ Патшалӑх премийӗн лауреачӗн, Шупашкарпа Чӑваш Енӗн хальхи элемӗсен — гербпа ялавӗн — авторӗн ятне панӑ. Элли Юрьев 1936 ҫулта ҫуралнӑ, 2011 ҫулта пурнӑҫран уйрӑлнӑ. Шкулта художника халалланӑ мемориал экспозицийӗ уҫнӑ. Вӗренӳ программине Э. Юрьев пултарулӑхӗпе паллаштаракан лекцисем кӗртнӗ.
Республикӑра ҫухалнӑ хӗрарӑма шыраҫҫӗ. Вӑл Пӑрачкав районӗнчи вӑрманта ҫухалнине пӗлтереҫҫӗ. Анчах юлашкинчен курнисем ӑна Шупашкарти ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ районӗнче асӑрханине пӗлтереҫҫӗ.
Мая Андреевна Карачарскова, 1936 ҫулта ҫуралнӑскер, Ӳнер музейӗнче ӗҫленӗ. Вӑл — тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ.
Хӗрарӑм ҫу уйӑхӗн 23-мӗшӗнче ҫухалнӑ-мӗн. Ҫав кун вӑл упӑшкипе Пӑрачкав вӑрманне кайнӑ. Анчах иккӗшӗ унта пӗр пӗрне ҫухатнӑ. Мая Андреевна киле таврӑнман. Ӑна Шупашкарта Кривов урамӗнче курнӑ теҫҫӗ. Кӑна йӗрке хуралҫисем тӗрӗслӗҫ. Ҫавӑн пекех вӗсем йытӑсемпе вӑрманта шырасшӑн.
Мая Андреевна Карачарскова 155–160 сантиметр ҫӳллӗш. Пичӗ ҫаврака, ҫӳҫӗ тӗттӗм. Вӑл кӗрен куртка тӑхӑннӑ, шурӑ тутӑр ҫыхнӑ, хура атӑпа. Альцгеймер чирӗпе аптӑрать. Ӑна куракансене 241-323, 02 номерсемпе шӑнкӑравлама ыйтаҫҫӗ.
Паян, ҫу уйӑхӗн 22-мӗшӗнче, Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче «Ӳкекен ҫӑлтӑр» курав уҫӑлнӑ.
Хӑнасем Сергей Кадикин ӳнерҫӗ ҫемйинчи тата музей фондӗнчи графика ӗҫӗсене, керамикӑна, алӗҫӗсене курма май пулнӑ.
Кунсӑр пуҫне музейре «Нарспи» скульптура композицине вырнаҫтарӗҫ. Ӑна Константин Иванова халаллӗҫ, вӑл 20-мӗш ӗмӗрӗн пӗрремӗш тапхӑрне ҫутатӗ.
Сергей Кадикин 1950–2011 ҫулсенче пурӑннӑ. Вӑл пултаруллӑ скульптор пек палӑрнӑ, ӳнер керамикипе ҫыхӑннӑ.
Сергей Кадикинӑн ӗҫӗсем Третьяков галерейинче те пур. Ҫавӑн пекех вӗсем Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче, Ҫӗнӗ Шупашкарти историпе ӳнер музейӗн комплексӗнче, Раҫҫейри музейсенче, Балтика тӑрӑхӗнче, Чӑваш Республикинчи районсен галерейинче, Германири, Болгарири, Раҫҫейри харпӑр коллекцисенче вырӑн тупнӑ.
Чӑваш кӗнеке издательстви «Литература палӑкӗсем» ярӑмпа «Нарспи» поэмӑн хушса пуянлатнӑ иккӗмӗш кӑларӑмне кун ҫути кӑтартнӑ. Ӑна классикӑмӑр ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнине халалланӑ. Пӗрремӗш кӑларӑма 2008 ҫулта пичетленӗччӗ. Ӑна вилӗмсӗр «Нарспи» поэмӑна пуҫласа пичетленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑччӗ.
Кӗнекене филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Атнер Хусанкай хатӗрленӗ. Поэмӑна кӗнекере чӑвашла тата вырӑсла пичетленӗ. «Силпи чӑваш ялӗнче Нарспи ятлӑ хӗр ӳснине» чӑваш ачи кӑна мар, вырӑсла калаҫса-вуласа ӳсекенсем пӗлеҫҫӗ. Ҫакӑнта Петр Хусанкай куҫаруҫӑн вырӑнне палӑртмалла, мӗншӗн тесен шӑпах вӑл вырӑсла куҫарнӑ та.
Ҫӗнетсе кӑларнӑ «Нарспине» сӑнӳкерчӗксемпе, ӳкерчӗксемпе пуянлатнӑ. Ӳкерчӗкӗсен авторӗсем — А. Миттов тата Праски Витти. Вӗсемсӗр пуҫне кӗнекере Н. Карачарсков, Ю. Зайцев, П. Сизов, М. Спиридонов, Н. Овчинников, Н. Сверчков, В. Агеев, Ф. Быков, В. Панин, Н. Енилин, В. Бритвин, Г. Фомиряков тата ытти художник ӗҫӗ вырӑн тупнӑ.
Чӑваш кӗнеке издательстви Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗ тата К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ илемлетмелли материалсемпе пулӑшнине уйрӑммӑн палӑртать.
Чӑваш ӳнер музейӗнче кӑҫалхи ҫу уйӑхӗччен РФ тава тивӗҫлӗ ӳнерҫин Анатолий Рыбкинӑн «Манӑн ырӑ кивӗ кил» курав ӗҫлӗ.
Анатолий Рыбкин Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Ваҫликасси ялӗнче 1949 ҫулта ҫуралнӑ. Вӑл Шупашкарти ӳнер училищине, Ленинградри И.Е.Репин ячӗллӗ живопиҫ, кӳлепе тата архитектура институтне пӗтернӗ. Анатолий Рыбкин тӗнче нумай курса ҫӳренӗ, анчах кирек ӑҫта ҫитсен хӑйӗн тӑван кӗтесне манман. Вӑл чылай картинӑна тӑван тӑрӑхне халалланӑ. Ашшӗн килне, тӑван ялне, йывӑҫ хапхана, хресчен кил-ҫуртне юратса ӳкернӗ вӑл. Панулми, курӑк, чечек, тӑванӗсемпе юлташӗсем картинӑна куҫнӑ. Автор ӳкерчӗкӗнче тӑван тӑрӑхри юр та ҫемҫерех пек курӑнать.
Музея ӳнерҫӗн ӗҫтешӗсем, пултарулӑх интеллигенцийӗ, студентсем, журналистсем, ентешӗсем, тӑванӗсемпе юлташӗсем пухӑннӑ. Унта Анатолий Рыбкинӑн тӑван тӑрӑхӗнчи фольклор ансамблӗ те ҫитнӗ. Наци тумне тӑхӑннӑскерсем курава илемлетнӗ.
Сӑнсем (7)
+14.3 °C